گفتگو با دكتر مهدي زارع درباره تكميل پوشش لرزه‌نگاري كشور
فلات ايران زير چتر زلزله‌نگارها
اگرچه زلزله پديده‌اي طبيعي است كه از ابتداي شكل‌گيري زمين با اين سياره كهن همراه بوده است، اما دانش زلزلهشناسي را بايد در زمره علوم نوپا و جديدي محسوب كرد كه بويژه در دهه‌هاي اخير پيشرفت‌هاي سريع و چشمگيري داشته است. زلزلهشناسي در واقع يكي از شاخه‌هاي مهم علم ژئوفيزيك است كه براساس داده‌هايي موسوم به لرزه‌نگاشت‌ها بنا شده است. در اين ميان شبكه‌هاي لرزه‌نگاري در جهان نقش بسيار مهمي در ثبت و جمع‌آوري اين داده‌ها و مطالعات مربوط داشته‌اند و از اين رو علم زلزلهشناسي بخش قابل توجهي از پيشرفت‌هاي خود را مرهون اين شبكه‌هاست. توجه به راه‌اندازي شبكه لرزه‌نگاري باند پهن در كشور ما هم موجب شده تاكنون 24 ايستگاه از آن در نقاط مختلف كشور فعاليت داشته باشند و در نهايت با راه‌اندازي ايستگاه چابهار، امكان رصد و پوشش كامل زلزلهشناسي باند پهن در كل فلات ايران فراهم شود. به اين ترتيب در 4 گوشه فلات ايران پوشش كامل زلزله‌نگاري برقرار خواهد شد.
دكتر مهدي زارع، معاون پژوهشي و فناوري پژوهشگاه بين‌المللي زلزلهشناسي، همزمان با راه‌اندازي ايستگاه لرزه‌نگاري باند پهن چابهار، به سوالات ما درباره اين طرح نيز پاسخ گفته است.
شبكه لرزه‌نگاري باند پهن كشور با توجه به چه ضرورت‌هايي ايجاد شده است؟
هدف از تاسيس شبكه لرزه‌نگاري باند پهن در پژوهشگاه بين‌المللي زلزلهشناسي و مهندسي زلزله، ثبت دقيق و قابل اعتماد رويدادهاي لرزه‌اي طبيعي و مصنوعي در ايران و منطقه و محاسبه دقيق مشخصات زمين‌لرزه‌ها (محل، زمان، بزرگا، عمق و...) و اطلاع‌رساني سريع به مراكز ذي‌ربط از طريق وب‌سايت پژوهشگاه، پست الكترونيكي وSMS است. ضمن آن كه حتما بايد پردازش نهايي و جمع‌آوري اطلاعات جامع رويدادهاي لرزه‌اي به منظور دسترسي سريع محققان در جهت اجراي پژوهش‌هاي علمي و كاربردي؛ مطالعه و تحقيق در ارتباط با فعاليت‌هاي لرزه‌خيزي (گسل‌هاي فعال و لرزه‌زا و فرابيني پهنه‌هاي لرزه‌خيز پوسته ايران و تدوين اطلاعات دقيق براي استفاده در مطالعات پيشبيني زلزله‌ها و تعيين پارامترهاي فيزيكي ساختار پوسته و جبه ايران) را هم به اهداف تاسيس اين شبكه اضافه كرد.
با راه‌اندازي ايستگاه چابهار، امكان رصد و پوشش كامل زلزلهشناسي باند پهن در كل فلات ايران به صورت برخط فراهم مي‌شود. در واقع با توجه به پراكندگي ايستگاه‌هاي فعال باند پهن در كشور، اگر ايستگاه چابهار راه‌اندازي شود در 4 گوشه فلات ايران پوشش كامل برقرار خواهد شد. البته هم‌اكنون نيز اين پوشش وجود دارد، اما اين كه در تمام گوشه‌هاي كشور، دستگاه‌هاي لرزه‌نگاري باند پهن مستقر باشد موضوع مهم ديگري است، چراكه اين دستگاه در جنوب شرق كشور تنها در بندرعباس و زاهدان وجود دارد. از نظر بين‌المللي نيز براي كشور مفيد است كه يك ايستگاه لرزه‌نگاري در كنار درياي آزاد وجود داشته باشد و چون نزديك اقيانوس هند و درياي عمان است از نظر رصد سونامي نيز مهم است.
آيا چنين شبكه‌اي در ديگر مناطق لرزه‌خيز جهان هم وجود دارد؟
اين سامانه‌ها براي هشدار پيش‌هنگام در برخي كشورها مانند تركيه در شهر استانبول و ژاپن در توكيو راه‌اندازي شده است.
اهميت اجراي اين طرح از لحاظ بازخوردهاي داخلي و بين‌المللي چيست؟
ايستگاه چابهار از ايستگاه‌هايي است كه مي‌تواند در سطح بين‌المللي مورد توجه قرار گيرد. اين ايستگاه از نظر پوششي كه براي فلات ايران دارد، مي‌تواند امكان رصد كاملي را برقرار كند، اما در عين حال مشكلاتي نيز وجود دارد. اين مشكلات شامل تهيه و خريد دستگاه‌هاست كه خود يك فرآيند طولاني است كه خريد و نصب آن ايجاب مي‌كند، چراكه دستگاه‌هاي استانداردي هستند كه با فناوري پيشرفته تهيه مي‌شوند. طولاني شدن فرآيند نصب اين دستگاه‌ها به اين دليل است كه انتخاب محل و نصب دستگاه‌ها فرآيندي زمانبر است. در بسياري از شهرها براحتي همكاري لازم براي نصب و راه‌اندازي انجام مي‌شود، اما در بعضي مكان‌ها براي تملك زمين به مشكلاتي برمي‌خوريم كه نياز به هماهنگي‌هاي بسياري وجود دارد.
براي تجهيز اين شبكه هوشمند از چه فناوري و امكاناتي استفاده شده است؟
استفاده از سامانه‌هاي هوشمند نيازمند دسترسي به داده‌هاي سامان‌يافته است كه با استفاده از روش داده‌ورزي داده‌هاي زمين امكان‌پذير است. مثلا با راه‌اندازي شبكه محلي در منطقه بندرعباس و گسل زاگرس و نصب اين شبكه‌ها و ثبت زلزله‌هاي كوچك مي‌توان ثبت داده‌ها و تهيه نقشه‌هاي دقيق از زلزله‌هاي محلي را دنبال كرد.
طرح شما از چه زماني شروع شده و در حال حاضر در چه مرحله‌اي است؟
همان‌طور كه اشاره كردم، اين سامانه‌ها براي هشدار پيش‌هنگام در برخي نقاط مانند استانبول در تركيه و توكيو در ژاپن راه‌اندازي شده است. اكنون در پژوهشگاه در قالب پروژه‌هاي پژوهشي به طراحي سامانه هشدار پيش‌هنگام در ايران اقدام كرده‌ايم و در حال مطالعه در اين زمينه با استفاده از آخرين دستاوردهاي بين‌المللي هستيم. به عنوان مثال مي‌توان به زمين‌لرزه 1382 بم اشاره كرد. زلزله 5 دي‌ماه 82 بم با جنبان شدن گسل كواترنزي بم و پديد آمدن گسيختگي جديد در بخش‌هاي جنوبي بم مرتبط با گسل بم با بزرگاي 5/6 پس از وقوع چند زلزله كوچك كه در شبكه‌هاي لرزه‌نگاري كشور قابل ثبت نبود و هنوز هم اگر چنين حالتي رخ بدهد قابل ثبت نيستند در ساعت 26/5 بامداد اتفاق افتاد.
